عقل‌ و عرف‌ و شریعت‌ در این‌ مسئله‌ متفقند كه‌ «دوست‌ و رفیق‌» نقش‌بسزایی‌ در تكوین‌ شخصیت‌ افراد دارد. چه‌ این‌ كه‌ نفس‌ انسان‌ تربیت‌پذیر وخوگیر است‌ و حالات‌ و اقوال‌ و افعال‌ همنشین‌ در او اثربخش‌ خواهد بود و چه‌بسا در اثر تجربه فراوانی‌ ما از داشتن‌ دوستانی‌ نابخرد رنج‌ برده‌ و در فراق‌دوستانی‌ خردمند و خودساخته‌ نیز بسر ببریم‌. چه‌ انسانهایی‌ كه‌ با دوست‌ خوب‌و دیندار از انحراف‌ و فساد فكری‌ و اخلاقی‌ نجات‌ یافتند و چه‌ بسیاری‌ نیزشخصیت‌ و عزت‌ و كرامت‌ و اصالت‌ خانوادگی‌ و ایمان‌ و حیاء و عفت‌ خویش‌را در اثر همنشینی‌ با دوستان‌ نادرست‌ از دست‌ دادند. قرآن‌، احادیث‌،صاحبان‌ خرد و دانش‌ ما را در «دوست‌یابی‌» راهنمایی‌ نموده‌اند اینك‌ درمحضر امام‌ علی‌(ع) قرار می‌گیریم‌ تا آئین‌ و معیارهای‌ «دوست‌یابی‌» را ازحضرتشان‌ بیاموزیم‌ و به‌ كار گیریم‌:

امام‌ علی‌(ع) فرمودند:

«پیوند دوستی‌ را با برادران‌ دینی‌ خود محكم‌ سازید كه‌ آنان‌ ذخائر دنیاو آخرت‌ هستند مگر نشنیده‌اید كه‌ خداوند در قرآن‌ شریف‌ به‌ تأثیرگمراهان‌ در قیامت‌ اشاره‌ كرده‌ كه‌ می‌گویند در این‌ روز سخت‌ نه‌شفیعی‌ داریم‌ نه‌ دوستی‌ كه‌ در كارمان‌ همت‌ گمارد».

یا فرمود:

«كسی‌ كه‌ دوست‌ پاك‌ضمیر خود را كه‌ برای‌ خدا با وی‌ دوستی‌ داشته‌از دست‌ بدهد مثل‌ این‌ است‌ كه‌ شریفترین‌ اعضاء بدن‌ خود را از كف‌داده‌ است‌».

و پیامبر اكرم‌(ص) در اهمیت‌ و نقش‌ دوست‌ در شكل‌گیری‌ شخصیت‌اعتقادی‌ و رفتاری‌ آدمیان‌ فرمودند:

«روش‌ آدمی‌ بر طبق‌ مذهب‌ و سیره دوست‌ صمیمی‌ و رفیق‌ دلبندش‌خواهد بود».

حضرت‌ علی‌(ع) در پرهیز از آدمیان‌ شرور و فاسد فرمودند:

«از مصاحبت‌ با مردم‌ شریر و فاسد بپرهیز كه‌ طبیعت‌ به‌ طور ناآگاه‌،بدی‌ و ناپاكی‌ را از طبع‌ منحرف‌ او می‌دزدد و تو از آن‌ بی‌خبری‌».

یا حضرتشان‌ در نامه‌ خود به‌ حارث‌ همدانی‌ توصیه‌ فرمودند كه‌:

«از رفاقت‌ با كسانی‌ كه‌ افكارشان‌ خطا و اعمالشان‌ ناپسند است‌ برحذرباش‌. چه‌ آدمی‌ به‌ رویه‌ و روش‌ رفیقش‌ خو می‌گیرد و به‌ افكار و اعمال‌وی‌ معتاد می‌شود».

و در جای‌ دیگر حضرت‌ فرمودند:

«كسی‌ كه‌ پس‌ از آزمایش‌ صحیح‌، كسی‌ را به‌ دوستی‌ برگزیند رفاقتش‌پایدار و مودّتش‌ استوار خواهد ماند».

یا فرمود:

«كسی‌ كه‌ ناسنجیده‌ با دیگران‌ پیمان‌ دوستی‌ می‌بندد ناچار باید به‌رفاقت‌ اشرار و افراد فاسد تن‌ در دهد».

یا در وصیت‌ به‌ حضرت‌ امام‌ حسن‌ مجتبی‌'(ع) فرمودند:

«به‌ اتكاء روابط‌ دوستانه‌ و رفاقت‌ صمیمانه‌، حق‌ برادرت‌ را ضایع‌ مكن‌چه‌ در زمینه تضییع‌ حقوق‌ روابط‌ دوستی‌ نابود می‌شود و آن‌ كس‌ كه‌حقش‌ را تباه‌ ساختی‌ برای‌ تو برادر نخواهد بود».

یا فرمود:

«خودپسند نادانی‌ كه‌ از رفیق‌ خویش‌ توقع‌ بیجا می‌كند و در رفاقت‌ وی‌خشنود نمی‌گردد مگر آن‌ كه‌ شخصیت‌ خود را نادیده‌ می‌گیرد و رفیق‌نادان‌ را برخود ترجیح‌ دهد همواره‌ در خشم‌ و ناراحتی‌ خواهد ماندزیرا هیچ‌ رفیق‌ عاقلی‌ به‌ این‌ گذشت‌ احمقانه‌ تن‌ نمی‌دهد».

یا فرمود:

«با دوست‌ مورد علاقه‌ات‌ به‌ مدارا و با حفظ‌ جهات‌ مصلحت‌ اظهاردوستی‌ كن‌. شاید روزی‌ دشمنت‌ شود و به‌ مخالفت‌ برخیز و نیز دراظهار بی‌مهری‌ نسبت‌ به‌ كسی‌ كه‌ مورد خشمت‌ قرار گرفته‌ مدارا كن‌ چه‌ممكن‌ است‌ روزی‌ تیرگی‌ از میان‌ برود و مورد علاقه‌ و محبت‌ واقع‌ شود».

یا فرمود:

«كسی‌ كه‌ رفیق‌ احمق‌ دارد همواره‌ در رنج‌ و ناراحتی‌ است‌».

یا فرمود:

«با چاپلوس‌ رفاقت‌ مكن‌ كه‌ او با چرب‌زبانی‌ تو را اغفال‌ می‌كند، كارناروای‌خود را در نظرت‌ زیبا می‌نماید و دوست‌ دارد كه‌ تو نیز مانند وی‌ باشی‌».

یا فرمود:

«كسی‌ كه‌ روزی‌ برای‌ فضیلتی‌ كه‌ در تو نیست‌ به‌ دروغ‌ مدحت‌ گویدسزاوار است‌ روز دیگر برای‌ صفت‌ بدی‌ كه‌ از آن‌ منزّهی‌ مذمتت‌ گوید».

یا فرمودند:

«مانعی‌ ندارد كه‌ با فرد عاقل‌ و خردمندی‌ كه‌ دارای‌ طبع‌ بلند و كرامت‌اخلاق‌ نیست‌ رفاقت‌ نمایی‌ ولی‌ مراقب‌ باش‌ كه‌ در برخوردهای‌دوستانه‌ تنها از فكر روشنش‌ استفاده‌ كنی‌ و به‌ دنائت‌ و پستی‌ اخلاقش‌متخلّق‌ نگردی‌».

پس‌:

اوّلاً باید در انتخاب‌ دوست‌ و رفیق‌ معیارها و ملاكهای‌ منطقی‌، و سازنده‌را درنظر داشت‌ تا دوستانی‌ پاك‌، اهل‌ درد، درك‌، غیرتمند، امانت‌دار وصداقت‌ پیشه‌ را كه‌ برای‌ دین‌ و دنیای‌ «انسان‌» نقش‌ مرشد را ایفا می‌كنند برگزید.

ثانیاً نباید انسان‌ به‌ راحتی‌ برای‌ امور جزیی‌ و فرعی‌ یا احساسات‌خودخواهانه‌ دوست‌ مشفق‌ و ناصح‌ خود را از دست‌ بدهد.

ثالثاً روح‌ انسان‌ «خوگیر» و «عادت‌كننده‌» است‌ پس‌ باید با افرادی‌مصاحبت‌ و مؤانِست‌ داشت‌ كه‌ خیر و بركت‌ برای‌ انسان‌ داشته‌ باشند و از گفتارو كردار و روحیات‌ آنها درس‌ بصیرت‌ و عبرت‌ بگیرد.

رابعاً انسان‌ باید با افراد عاقل‌، هوشمند، عادل‌ و با انصاف‌ دوستی‌ نماید نه‌انسانهای‌ «دورو» و منافق‌ و ریاكار و متملّق‌ كه‌ انسان‌ را به‌ سوی‌ هلاكت‌ ونابودی‌ سوق‌ و سیر می‌دهند.

خامساً دوست‌ برای‌ انسان‌ «حقوقی‌» دارد كه‌ باید «رعایت‌ حقوق‌» او رانمود و در این‌ صورت‌ او نقش‌ یك‌ «برادر» را خواهد داشت‌ و در غیر این‌صورت‌ او یك‌ «برادر» در كنار انسان‌ مخصوصاً در فراز و نشیب‌ها و كوران‌حوادث‌ روزگار نخواهد بود. با توجه‌ به‌ احادیث‌ بسیار شیوا و روشنگرانه‌ وحكیمانه‌ و آموزنده‌ امام‌ علی‌(ع) باید با كسانی‌ دوست‌ و همدم‌ و همراه‌ شویم‌كه‌ مشخصه‌های‌ ذیل‌ را داشته‌ باشند:

1. عاقل‌ و هوشیار باشند.

2. دوستی‌ و پیوند با آنها بر معیار «خدا محوری‌» باشد.

3. پاك‌ضمیر و روشن‌دل‌ باشند.

4. فاسدالاخلاق‌ و دارای‌ انحراف‌ فكری‌ نباشند.

5. امتحان‌ پس‌داده‌ و پایدار در دوستی‌ و وفادار و دلسوز باشند.

6. حقوق‌ متقابل‌ را رعایت‌ نموده‌ و رفتاری‌ برادر گونه‌ داشته‌ باشند.

7. از دوستان‌ توقع‌ و انتظار بیجا نداشته‌ باشند.

8. اهل‌ تملّق‌ و چاپلوسی‌ و مدیحه‌ سرایی‌ نباشند.

9. جاهل‌ و سفیه‌ نباشند.