چند دقيقه انديشه در مخلوقات روى زمين به سادگى بر انسان معلوم مى‏ سازد كه جهان چون خط و خال و چشم و ابرو گرچه جدا ازهمند ولى به يك ديگر پيوسته و به هم نيازمندند ...

از جمله صفاتى كه خداوند براى خود مى‏ شمارد «سريع الحساب» بودن و «أَسْرَعُ الْحاسِبِينَ» است كه براى اختصار فقط دو آيه از قرآن كريم را در اين باره شاهد مى ‏آوريم.

وَ اللَّهُ يَحْكُمُ لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ وَ هُوَ سَرِيعُ الْحِسابِ.1  أَلا لَهُ الْحُكْمُ وَ هُوَ أَسْرَعُ الْحاسِبِينَ 2 آگاه باشيد كه حكم و فرمان از آن خداست (فرمانرواى كل هستى اوست) و فقط او سريعترين حساب‏ كنندگان است.

چون ممكنات را ممكن نيست كه بتوانند از زير بار فرمان خدا شانه خالى كنند و سنت تغيير ناپذير هستى را بشكنند، لذا سر بر خط فرمان حساب نهاده و همه چيز همديگر را به شماره و احصاء درآورده و ضمن همكارى شاهد و ناظر يك ديگر مى ‏شوند.

چند دقيقه انديشه در مخلوقات روى زمين به سادگى بر انسان معلوم مى‏ سازد كه جهان چون خط و خال و چشم و ابرو گرچه جدا ازهمند ولى به يك ديگر پيوسته و به هم نيازمندند و چون نيازهايى كه بايد برآورده شود معدود و محدود است لاجرم هر موجودى كه چيزى مى‏ دهد و يا بهره‏ اى مى ‏گيرد كاستى و فزونى او مشخص و معين مى‏ گردد.

مثلا شاخه بريده گل گلايل سفيد رنگ را در ليوان پرآبى كه حبه‏ اى قند و چند قطره رنگ آبى به آن افزوده‏ ايم قرار مى‏ دهيم تا ضمن اينكه آب از آوندهاى ساقه به بالا مى ‏رود رنگ آبى را هم به گلبرگها برساند و گلايل سفيد، آبى رنگ شود. در اين آزمايش مقدار آبى كه گل و ساقه از آن استفاده مى‏ كند و رنگى كه از داخل آب به ساقه و گل منتقل مى‏ گردد و ميزان آبى كه تبخير مى ‏شود قابل اندازه‏ گيرى و محاسبه است و در اين آزمايش آب و قند و رنگ مقدارى از وجود خود را براى بقاى ديگرى از دست داده‏ اند ولى از حساب خارج نشده ‏اند زيرا در جاى ديگر از گلبرگها و ساقه و برگ حضور خود را به اثبات رسانيده‏ اند و همه اجزاء جابجا شده هم، گواه و شاهد يك ديگرند.

آثارى كه اشياء بر همديگر دارند و شهادت هايى كه عليه هم يا به سود هم مى‏ دهند در علوم امروز به اثبات رسيده و از اين آثار براى كشف جرائم نيز استفاده ‏هاى فراوانى مى‏ كنند. و شايد هم بتوان گفت كه تأثيرات موجودات برهمديگر بديهى و ثابت است و نياز به اثبات ندارند مثلا كيست كه تأثير چشم و گوش، معده، ريه و قلب و ... را در همديگر منكر شود و بهره‏ هايى كه اعضاء بدن به يك ديگر مى‏ دهند و يا رنج‏هايى را كه از رنج عضوى متحمل مى‏ گردند انكار نمايد.

چو عضوى به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار چون خداوند همه چيز را به اندازه آفريده و هر چه را به آن نياز داشته داده بنا بر اين ممكن نيست آن چيزها كه در مجموع عالم هستى را تشكيل مى‏ دهند بى ‏حساب باقى بمانند. ابتدا به اطراف خود نگاه كنيد و در موضوع مورد بحث بينديشيد و آنگاه آيه ۳ سوره طلاق را بنگريد كه مى ‏فرمايد:

وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدْراً هر كس بر خداوند توكل كند خدا او را كافى است، همانا امر و فرمان خدا در همه جا در حال اجرا است و خداوند براى هر چيزى اندازه قرار داده است.

پس همه چيز به اندازه و مقدار و روى قاعده و حساب آفريده شده بنا بر اين امكان ندارد چيزى بى‏ اندازه و بى‏ حساب باقى بماند.
غفلت آدمى از حساب و به فراموشى سپردن احصاء دليل بر نبودن اين دو نيست. ضربه انتباه و چكش آگاهى لازم است كه مغز خفته را بيدار كند و او را با حسابى كه در خود او جمع است و در موجودات اطرافش نيز وجود دارد آشنا سازد و در آن موقع است كه ‏انسان خواهد دانست «همه چيز از همديگر حساب مى ‏برند».

منبع:
1- رعد/41.
2-انعام/62.
3-محاسبه نفس يا روش پيشگيرى از وقوع جرم (ترجمه محاسبة النفس)، ص: ۱۱۲